NAVLUN SÖZLEŞMELERİ
Navlun Sözleşmesi, deniz yolu ile yük taşıma yapılacağı taahhüt edilen deniz ticareti sözleşmelerindendir. Deniz yoluyla kastedilen; iç sularda, nehir ve göllerde yapılan taşımalar için navlun sözleşmesi söz konusu olmayacaktır.
TTK m.1138 hükmünce tanım yapılmış, şekil şartı öngörülmemiştir. Şekil şartı öngörülmediği için; sözlü olarak, e-mail, telefon gibi iletişim araçlarıyla dahi sözleşme kurulabilir ancak Denizcilik sektöründe navlun sözleşmesi çoğunlukla yazılı yapılmaktadır.
1.Navlun Sözleşmesi Unsurları Nedir?
*Taşıma Taahhüdü: Taşıyanın, taşıtana bir taşıma taahhüdünde bulunması zorunlu unsurdur. Denizcilikte taşıma, yükleme limanından başlar; boşaltma/varma limanında sona erer. Navlun Sözleşmesinde, boşaltma limanı ve gönderilen kişi/firmanın belirtilmiş olması zorunlu değildir, yükün nereye teslim edileceği sefer esnasında dahi taşıyana, kaptana bildirilebilir. Örneğin, yüklerin denizin ortasında başka gemiye aktarılmasını öngören bir sözleşme, denizin dibine kablo döşenmesinde, kabloların döşeme işleminin başlayacağı yere kadar götürülmesi ve bu işlemi yapacak gemiye teslimi de navlun sözleşmesidir.
*Yük Taşınması: Taşıma taahhüdünün konusu yük(eşya) taşımasıdır. Eşya ile tanımlanan, canlı insan dışındaki unsurlardır. Canlı hayvan ve cenaze de yük olarak navlun sözleşmelerine konu olur. Ayrıca taşınacak yükün ticari eşya olması, ekonomik değeri olması zorunlu değildir.
*Deniz Yolu ile Taşıma: Yükün deniz yolu ile taşınması unsuru, nehirlerde ve göllerde, iç sularda yapılacak taşımalar için navlun sözleşmesi yapılamayacağı anlamına gelir. Ayrıca ‘multimodal transport’ diye anılan karma taşımalar için
de navlun sözleşmesi yapılamaz çünkü navlun sözleşmesi için taşımanın tamamının deniz yolu ile yapılması gerekir.
*Taşımanın Gemiyle Yapılması: Navlun sözleşmesinin kurulması için, taşımanın bir ticaret gemisiyle yapılması gerekir. TTK. m.931 hükmünce, suda ekonomik menfaat sağlamak amacı ile kullanılan gemiler ticaret gemileridir. *Taşıyanın Yüke Zilyet Olması: Taşıyan özen borcu gereğince, taşıdığı yüke özen göstermek ve onu hasardan, zayi olma durumlarından korumak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Yükün taşıyana teslimiyle beraber hukuken taşıyan yükün doğrudan ve feri zilyedi, kaptan ise zilyet yardımcısı olur. Bu
sıfat hukuki sınırlar içerisinde yük üzerinde tasarruf yetkisi ve yükümlülükler getirir.
*Navlun Ödenmesi: TTK. m.1138 hükmünce, taşıma taahhüdü navlun karşılığında yapılır. Navlun, taşıtanın yükün taşıması için ödemeyi taahhüt ettiği ücrettir. TTK. m.1195 hükmünce, navlun serbestçe belirlenir. Ancak, sözleşme ile belirlenmemişse yükleme zamanı ve yerinde genel-geçer navlun ödenir. Ücretsiz yapılan taşımalar için navlun sözleşmesi söz konusu olmaz.
2.Navlun Sözleşmesinin Tarafları ve Yükle İlgililer
*Taşıyan: Deniz yolu ile yük taşımayı taahhüt etmiş olan taraftır. Taşıyan, sözleşmeden kaynaklanan bir statüdür. Taşıyan, geminin donatanı veya gemi işletme müteahhidi de olabilir.
*Taşıtan: Uygulamada çoğunlukla yükün maliki aynı zamanda taşıtandır. Navlunu ödemekle yükümlü olan taraftır.
*Yükleten: Taşıtanın temsilcisi niteliğinde bir statü olup, yetkisi kısıtlıdır. Yükün teslimi ve yüklenmesi ile ilgili tüm işlemleri ve hukuki muameleleri yapmaya, yük üzerinde konişmento düzenlenmesini istemeye ve konişmentoda gönderileni tayin etme hakkına sahiptir.
*Gönderilen: Varma limanında yükü, kendi adına (kendi hesabına da olması zorunlu değildir) teslim almaya yetkili olan kişidir. Gönderilenin yetkisi
TTK. m.1197,1203 hükümlerince konişmentoya, konişmento düzenlenmemiş olan taşımalarda navlun sözleşmesine dayanır. Taşıyan ile arasındaki hukuki ilişki ise TTK. m.1237 uyarınca konişmentoya dayanır.
3.Navlun Sözleşmesinin Türleri
A)Kırkambar Sözleşmesi (Bill Of Lading Contract)
*TTK. m.1138/1-b uyarınca; taşıtanın tek amacının yükünü göndermek olduğu, taşıyanın ise yükleri gemi ile taşıyacağını taahhüt ettiği sözleşmedir.
*Kırkambar sözleşmesinde, yüke gemide belirli bir yer tahsis edilmez. Ayrıca geminin ismen dahi belirtilmesi şart değildir. Taşıyan, yükü taşıyacağı gemiyi ismen belirtmiş olsa dahi başka bir gemiyle taşıma yapma hakkı saklıdır. *Taşıtanın taşımayla ilgili tasarrufu ve yetkisi yoktur sadece yükü teslim eder ve navlunu öder. Bununla beraber sözleşmeye ‘taşımayla ilgili şartlar’ konulabilir. Örneğin, Yaş meyve-sebze , çiğ et-balık v.b özel ısı derecesinde muhafazası gereken ürünler için , -5,-8 derecede taşınacağı şart konulabilir.
B)Çarter Sözleşmeleri (Charter Contracts/Party)
Tam Çarter Sözleşmeleri: Geminin tamamının taşıtanın yüklerine tahsis edileceği türdür. En yaygın tipi Zaman Çarteri Sözleşmesidir.
Kısmi Çarter Sözleşmeleri: Geminin tamamı değil sadece taşıma
kapasitesinin belli bir kısmı taşıtana tahsis olunur. Örneğin, geminin ambarlarından 8,9,12,17 numaralı ambarların tahsisi gibi veya kapasitenin %45 i,%75 i gibi.
Zaman Çarteri Sözleşmeleri(Time Charter): TTK. m.1131/1 uyarınca; Zaman Çarteri, çarterere/taşıtana sözleşmede belirlenmiş süre içinde, gemi ileyine sözleşmede belirlenmiş coğrafi limitlere uymak şartıyla, dilediği limanlar arasında sefer yapma hakkı sağlayan sözleşmelerdir.
*Zaman Çarteri Sözleşmeleri, daha çok akaryakıt, ham petrol, tahıl, kömür, cevher gibi dökme yüklerin taşınması için yapılır.
*Konusu yük taşımak olan zaman çarteri sözleşmeleri, navlun sözleşmesidir.Bu durumda TTK. m.1131-1137 dışında navlun sözleşmelerini düzenleyen TTK. m.1138-1245 uygulanacaktır.
*Konusu kablo döşemek, sondaj yapmak, römorkaj veya kurtarma hizmeti sağlamak, bilimsel araştırma yapmak v.b. amaçlar için belirli bir süreliğine geminin tahsisini sağlayan zaman çarteri sözleşmesi, navlun sözleşmesi değildir. Bu durumda TBK. uyarınca ‘kira veya istisna akdi’ olarak nitelendirilecek ve bu hükümler uygulanacaktır.
*Zaman Çarteri Sözleşmesinin konusu olacak gemi, sözleşmede ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Geminin ismi, hızı, yakıt tüketimi, performansı, teknik özellikleriv.b. ayrıntılı olarak özellikleri belirtilir.
*Sözleşmede ‘ikame klozu (substitution clause)’ yoksa; çarterer sözleşmede tanımlı olan gemi haricindeki gemileri kabul etmek zorunda değildir. ‘İkame Klozu’ varsa; taşıyanın çarterere teklif edeceği diğer gemi, sözleşmede tarif edilmiş geminin bütün özelliklerine sahipse, bu durumda çarterer kabul etmek
zorunda kalacaktır.
* TTK. m.1133/1-b uyarınca; Çarterer/tahsis olunan gemiyi kazanç elde etmekiçin, dilediği gibi kullanmak, tasarrufta bulunmak yetkisine sahiptir. Sözleşmeye‘employment clause’ eklenmesi ile; çarterere, kaptan üstünde geminin ticariamaçla kullanımı için talimat verme yetkisi sahibi olur.
*Uygulamada çartererin bu yetkisini sınırlandırmak için bazı şartlar
konulmaktadır. Bu şartlara uluslarası denizcilikte ‘Trading Limits’ denir.
Örneğin kaptan ‘trading limits’ dışında kalan bir boşaltma limanı için alınmışyük için konişmento izmalamak zorunda değildir.
*Sözleşmeye ‘Off-Hire Klozu’ eklenmesiyle; çartererin gecikme, sefer sırasındameydana gelecek belli sebepler yüzünden geminin kullanılmasının mümkünolamadığı süreler için navlun ödenmemesinin kabul edilmesi anlamına gelir.Örneğin, makine arızası, yangın, karaya oturma, gemiye tedbir konulması,mürettabatın kusuru/grev yapması v.b durumlarda geminin kullanılamadığısüreler için navlun ödenmez.
Yolculuk Çarteri(Voyage Charter): Geminin, taşıtanın yüklerinin taşınması
için bir veya birden fazla sefer için tahsis edildiği , navlunun da buna göre hesaplandığı sözleşmelerdir.
*Zaman Çarterine göre en önemli farkı; taşıtanın/çartererin geminin seferlerinin planlanması ve yönetilmesi ile ilgili yetkisinin olmamasıdır. Örneğin, çarterer/ taşıtan, kaptana talimat veremez veya bir limandan yük alınmasını, bir limana yük bırakılmasını talep edemez.
*TTK. m.1158/4 ve m.1227/2 uyarınca tanımı yapılmış olan ‘birden fazla yolculuk’, ‘Mürekkep Yolculuk Sözleşmesidir’. Bu sözleşme, tipik yolculuk
çarteri tipidir.
*Mıktar Sözleşmesi (Tonnage/Volume Contract) de yolculuk çarteri türüdür.
Bu sözleşme türünde; taşınacak yük mıktar olarak belirlenir, yük cinsi açısından hiçbir kısıtlama yoktur. Taşıtanın/çartererin geminin ticari yönetimi üzerinde yetkisi yoktur. Rotterdam Rules Konvansiyonu m.1/2 ile ‘belli mıktardaki
yükün, kararlaştırılmış bir süre içinde, arka arkaya yapılacak seferler ile taşınmasının öngörüldüğü taşıma sözleşmesi’ olarak tanımlanmıştır.
*Yolculuk sözleşmelerinde, geminin daha sonra belirleneceği şartı yoksa veya ikame klozu yoksa, donatan, sözleşmede belirtilen evsafa uygun ve ismen belirtilmiş olan gemiyi hazır etmekle yükümlüdür.
